مطالعه اصول صفحه‌آرایی صفحه‌های افتتاح قرآن‌های آستان قدس رضوی سده 6 تا 9 ه. ق

پژوهش حاضر، در کنار ارزش نسخه‌شناسی قرآن، به مطالعه بصری صفحات افتتاح مجموعه‌ای از قرآن‌های محفوظ در آستان قدس رضوی از سده‌ 6 تا 9 هجری با هدف تأکید بر صفحه آرایی،تناسبات، تزئینات و تذهیب پرداخته است. لذا به این پرسش می‌پردازد که ویژگی صفحه‌آرایی صفحات افتتاح در قرآن‌های محفوظ در آستان قدس رضوی از قرن 6 تا 9 هجری و دوم وجوه افتراق و اشتراک در صفحه‌آرایی قرآن‌ها چیست؟ بنابراین در قرآن‌های مذکور بعد از معرفی، صفحه افتتاح قرآن‌ها از دیدگاه صفحه‌آرایی وتزئینات مورد بحث و تفسیر قرار گرفت. این پژوهش با رویکرد کیفی و روش تحقیق تاریخی،توصیفی به انجام رسیده و با جامعه آماری هدفمند و نمونه‌گیری متوالی در جهت حداکثر تفاوت و تشابه طبقه‌بندی و سپس تجزیه و تحلیل شده است. نتایج یافته‌های پژوهش نشان داد که صفحه‌آرایی صفحات افتتاح قرآن‌ها از سده‌ 6 تا 9 هجری سیر تکاملی را پیموده است. در دوره سلجوقی خط و خوشنویسی رشد قابل توجهی داشته و خطوط سته به نظم و قاعده درآمدند، در تزئینات قرآن‌ها از فرم‌های هندسی، اسلیمی‌های ساده و رنگ‌های محدود و علی الخصوص زرین استفاده شد، در عصر ایلخانی ترکیب‌بندی و صفحه‌آرایی منسجم تر و منظم تر گشت استفاده از رنگ‌های زرین و لاجوردی مرسوم شد، فرم‌های هندسی جایگاه خود را در کنار برخی عناصر طبیعت گرا حفظ کردند. قرآن‌های کتابت‌شده عصر تیموری به لحاظ ساختاری، استفاده از عناصر طبیعت‌گرا و ظرافت نقوش اصولی و قاعده‌مند بودند و کاربرد رنگ‌های زرین، لاجوردی و شنجرف در کنار رنگ‌های متنوع دیگر از خصوصیات شاخص در تزئینات این دوره بوده است. در نهایت می‌توان عنوان کرد که هنر کتابت از شکل ساده و بی پیرایه به سوی انسجام و پر نقش و نگاری پیش‌رفته و تزئینات نیز در قرآن‌ها به‌عنوان عنصری زیباشناسانه در صفحه‌آرایی محسوب شد و ترکیب‌بندی تناسبات و تقسیمات اجزاء براساس نظمی خاص بوده است. لذا ساختار هندسی، تناسب و توازن در صفحه‌آرایی قرآن‌‌های مورد مطالعه اهمیت داشته و کاتب این اصول را براساس علوم، فنون و هنر رایج زمان خود رعایت و در نتیجه ترکیب‌بندی‌های زیبا و بی‌بدیلی خلق کرده‌ است.